Duyu Bütünleme Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir? ve Duyu Bütünleme Sürecinde Neler Olduğunu Anlamak

Duyu Bütünleme Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?

Her ebeveyn çocuğuyla ilgili bir bozukluk teşhisi konulduğunda sebebinin ne olduğu ile ilgili endişe duyar. Bu aileler için “şok” aşamasında normal bir durumdur. Bazı aileler bu durumu önceleri “inkâr” ederler. Bunlar ise çözümün bir aşaması değildir. Esas olan teşhis konulduktan sonra çözümün ne olduğudur.

DBB’de diğer tanımlanan bozukluklar gibi net olarak ifade edilen bir sebebe dayanmamaktadır. Bu konudaki araştırmalar devam etmektedir. Bu yazımızda sizlere olası sebeplerinden bahsetmeye çalışacağım.

Kranowitz (2005) DBB’nin olası sebeplerini altı başlık altında açıklamıştır.

1. Genetik aktarım. Çocuğun yakın aile bireylerinden birinde DBB’nin olması

2. Prenatal şartlar:

· Çocuğun anne karnında iken aldığı ilaç, kimyasal maddeler, toksin maddeler.

· Annenin sigara içmesi, madde veya alkol kullan­ması

· Hamilelik esnasında virüs, annenin kronik hastalıkları, büyük duygusal stres ya de plasenta sorunları gibi önlenmesi zor hamilelik istenmeyen durumları

· İkiz üçüz gibi doğumlar

3. Erken Doğum ya da düşük doğum ağırlığı

4. Acil sezaryen, doğum anında oksijensiz kalma

5. Doğum sonrası şartlar:

· Doğum sonrası hemen ameliyat gibi doğum travması

· Zararlı maddeler

· Savaş gibi aşırı uyaranlar

· Uzun süre hastanede yatma

· Uyaran eksikliği

6. Bilinmeyen sebepler.

Duyu Bütünleme Sürecinde Neler Olduğunu Anlamak

Kranowitz (2005)’e göre duyu bütünleme kendi vücudumuz ve çevremizden aldığımız uyaranları günlük hayatta kullanma için organize etme sürecidir. Bu süreç eş zamanlı olarak çalışan, alma, algılama, entegrasyon, modülasyon, ayırt etme, postüral tepkiler ve pratiği kapsar.

Alma, algılama

Gün içerisinde bir duyu bombardımanına maruz alırız. Bu uyaranların tümü çevresel sinir sisteminden geçerek merkezi sinir sistemine geçer ve beyin tarafından tespit edilir(Kranowitz, 2005).Bu uyaranların tümü beyin tarafından tespit edilir. Beyin kullanabileceği uyaran miktarından yedi kat fazlasını toplar(Horowitz, Röst, & Röst, 2007).

Algılama sürecinde ise beyin toplanan mesajları algılar anlamlandırır ve doğru cevapları verir(Kranowitz, 2005).

Entegrasyon

Kranowitz (2005), entegrasyonu hislerin bir ya da birden fazla duyu sistemi ile beyin içinde birleşmesi işleminin bir parçası olarak ifade ediyor. Daha fazla duyusal sistemin işin içine girmesi bilgiyi daha doğru, çok boyutlu ve kişinin uyarlanabilir tepkisi de daha anlamlı olur.

Modülasyon

Modülasyon beynin duyusal uyaranları düzene sokma süreci olarak ifade edilir(Kranowitz, 2005). Çevreden ve içsel olarak alınan uyaranlar modülasyon ile düzenlenir ve dengelenir. Ne çok fazla, ne de çok az uygun davranışın yerine getirilmesi için foğru dengeye ihtiyacımız vardır(Horowitz et al., 2007).

Gelen bilgilerin düzgün çalışan bir sinir sistemi ve duyular tarafından alınması esastır. İlgili tüm sistemler verimli bir şekilde işbirliği ile çalıştığında, doğru miktarda modülasyon gerçekleşir ve bilginin normal işlenmesi mümkün olur. Beyin, temel odak seviyemizi korumak için hangi uyaran kombinasyonuna ihtiyacımız olduğunu bilir(Horowitz et al., 2007).

İnhibisyon, beynimizin o an için gereksiz gördüğü bilgiyi maskelemesi, önemli olan bilgiye odaklanmamızı sağlar(Kranowitz, 2005). Eğer inhibisyon olmasa her uyarana odaklanmamıza bunlara anlamlı tepkiler oluşturmaya çalışırken dikkatimizin dağılmasına doğal bir sonuç olarak da doğru tepkiler oluşturamamamızla sonuçlanırdı.

Sönümleme, daha önceden tepkiler verdiğimiz uyaranlara karşı artık yeterince tepki vermiyor oluşumuzdur(Kranowitz, 2005). Yeni bir ortama girdiğimizde aldığımız koku bir süre sonra hissetmeye başlarız. Sönümleme herkes için bu kadar kolay çalışmayabilir.Duyusal hassasiyeti olan kişilerde daha önceden deneyimlenmiş olmasına rağmen bazı uyaranlar sürekli aynı hissi oluşturabilir. Bu kişiler için aldıkları o koku her zaman var olabilir.

Kranowitz (2005) uyarılma ve inhibisyonun dengelendiğinde bir durumdan diğerine rahat geçişler yapabileceğimizi ifade ediyor. Oturmaktan yürümeye, kızgınlıktan sevgiye uyumaktan uyanıklığa geçişlerimizi kolaylıkla yapabiliriz.

Duyusal Ayırt Etme

Duyusal uyaranlar arasındaki farkları anlayabilmektir. Hislerin geçici ve kalıcı karakteristikleri ile alakalıdır(Kranowitz, 2005).

Kranowitz (2005)’ göre duyusal ayırt etme şunları algılamamızı sağlar:

· Duyusal uyaranların niteliği

· Duyusal uyaranların benzerlikleri

· Duyusal uyaranlar arasındaki farklar

Duyusal ayırt etme nörolojik olgunlaşma ile gelişir(Kranowitz, 2005). Çocuk büyüdükçe duyularını organize davranışlarında kullanmayı öğrenir. Böylelikle kendinden ve çevresinden gelen uyaranlara karşı daha ayırt edici davranabilir.

Duyusal Tabanlı Motor Yetenekler

Merkezi sinir sistemine gelen uyaranlar nanosaniyeler içinde işlenir. Duyu bütünlemenin sonucu olarak da beyin kişiye geri bildirimler verir ve kişiyi davranış için hazırlar(Kranowitz, 2005).

Postüral Tepkiler

Normal hareket edebilmek için etkili bir duyusal bütünleme gereklidir(Kranowitz, 2005). Çocuk gerek duyduğu duyusal bilgiler ile donandığında, doğru postüral tepkiler verir ve vücudunun iki yanını da dengeli bir şekilde kullanır(Kranowitz, 2005).

Kranowitz( 2005)’e göre iyi postüral tepkiler, vücudunu kontrol edebilen çocuk kendisine olan güveni artar ve yeni deneyimler için adım atmasına yardımcı olur.

Pratik (Prakxis)

Pratik, kısmen bilinç dışı duyu işlemenin ve kısmen bilinçli düşüncelere dayalıdır(Kranowitz, 2005).

Kranowitz (2005)’te pratiği şunları yapabilme yeteneği olarak ifade ediyor.

· Birçok aşaması olan bilinmedik ve karmaşık bir eylemi hayal etmek ya da anlamak

· Motor planı devam ettirebilmek için vücudu organize etmek

· Planı gerçekleştirmek, devam ettirmek veya en azından gelişme göstermek

Çocuk pratik ile doğmaz, pratik öğrenilen bir davranıştır(Kranowitz, 2005). Çocuk etrafını keşfetmeye başladıkça, bedenini hareket ettirmeye başladıkça bu yetenek gelişmeye başlar. Çocuk zamanla günlük hayatın içindeki aktivitelerini arttırdıkça motor planlama artar. Çocuk başardıkça motive olur ve yeni deneyimler için adım atar.

Gerektiği Gibi Çalışan Duyu Bütünleme

Kranowitz (2005)’te En temel tanımı ile duyu bütünleme sürecini, duyu girdisi, organizasyon ve çıktıdan oluştuğunu ifade ediyor. Duyusal girdi, içimizdeki ve çevremizdeki uyaran mesajları almamı­zı sağlayan nörolojik bir süreçtir. organizasyon aşamasında beyin, duyusal verileri organize eder. Sürecin sonunda, motor çıktısı aşama­sında ise beyin vücuda talimatlar yollar. Böylece kişi yapmak is­tediklerini yapar.

Duyu bütünlemenin gerektiği gibi çalışması şöyle olur: bir otobüs yolculuğu yaptığınızı hayal edin. sadece yolcu olduğunuz için trafiğe, etrafınızdan geçen arabalara, hızınıza çalan kornalara, trafik işaretlerine dikkat etmezsiniz. Bu duyusal mesajlar sizler için önemsizdir.

Sonra aniden gürültülü bir ses duyduğunuzda duyularımız anında uyarılır. Çevresel sinir sisteminiz bütün duyuları toplayarak merkezi sinir sistemine iletir. Bu bilgi beyninize ulaşır. Artık etrafınızda olup bitenler sizin için önemlidir ve beyniniz size geri bildirim yapar. Böylece size duyusal-motor tepki verirsiniz.

Öncelikle gözle sesin nereden geldiğini anlamaya çalışırsınız.

Etrafınızdaki insanların iyi olup olmadığını anlamaya çalışırsınız.

Sözel olarak onlara iyi olup olmadıklarını sorarsınız.

Duygu ile korku duygusu tepkisi verirsiniz.

Merkezi sinir sisteminin hiçbir bileşeni tek başına çalışmaz. Mesajlar bir bölümden diğerine sürekli etkileşim halinde gidip gelmelidir. Du­yusal mesajlar içeriye girip, motor mesajlar dışarıya senkroni­ze bir şekilde çıktığında, yapmamız gerekenleri yapabiliriz(Kranowitz, 2005).

KAYNAKÇA

Horowitz, L., Röst, C. C. M., & Röst, C. C. M. (2007). Helping hyperactive kids--a sensory integration approach : techniques and tips for parents and

professionals (1st U.S. ed.). Alameda, CA: Hunter House Publishing.

Kranowitz, C. S. (2005). The out-of-sync child : recognizing and coping with sensory

processing disorder (Rev. and updated ed.). New York: A Skylight Press

Book/A Perigee Book.