DUYU BÜTÜNLEME ve DUYU BÜTÜNLEME BOZUKLUĞU NEDİR ?

Sevgili Anne ve Babalar,

Çocuğunuz sakar olduğunu mu düşünüyorsunuz? Bazen defalarca göstermenize/söylemenize rağmen bazı şeyleri yapamadığını mı düşünüyorsunuz? Bazı ortamlarda aşırı tepkiler verdiğini, ya da bazı durumlarda umursamaz davrandığını mı gözlemliyorsunuz? Ya da sürekli belirli hareketleri tekrar eden bir şekilde yapma arzusu mu var? Size göre bu çocuğunuzun seçimi olabilir. Belki de daha önce duyduğunuz ya da hiç duymadığınız bir eksikliğin sonucu da olabilir. Bu yazımda sizlere bu davranışların olası sebeplerinden biri olabilecek olan Duyu Bütünleme ve Duyu Bütünleme Bozukluğunu anlatmaya karar verdim.

Duyu Bütünleme/İşleme Nedir?

Bu yazımızda Duyu Bütünleme yerine DB ve Duyu Bütünleme Bozukluğu yerine de DBB harflerini kullanacağız.

DB, kısaca duyu organlarımızın almış olduğu uyaranların beynimizde işlenmesi anlamına gelmektedir. Bu işlem tüm duyu sistemlerimiz için geçerlidir. Bir örnek verecek olursak dinlediğimiz bir şarkının melodisini kulağımız sesleri toplar, merkezi sinir sistemi aracılığıyla beynimize iletir ve beynimizin ilgili bölümü bu bilgiyi işler.

Aynı anda beynimizi birçok uyaranla etkileşime girer. Çevremizde bizi uyaran birçok uyarıcı vardır. Çevremizle etkileşime girmediğimiz anlarda bile iki duyu organımız sürekli olarak çalışır. Etkileşime girdiğimiz anlarda ise beynimizi bir duyu bombardımanına maruz bırakırız. Buna rağmen beynimiz tüm bu uyaranları önce duyu organlarımız ve sinir sistemi aracılığıyla alarak bilgileri işler ve anlamlı cevaplar oluşturur. İşte bu sürece Duyu Bütünleşmesi denir. (Horowitz & Röst, 2007, s. 3)

Çoğumuz duyu organlarını beş duyu organı olarak isimlendiririz. A.Jean Ayres’e göre bu beş duyu organımızın dışında başka duyularımızda vardır. Ayres’e göre temel duyularımız şunları içerir:

“1. Öncelikle cildimizin yüzeyinden baştan ayağa, çevredeki nesnelerin dokusu, şekli ve boyutu hakkında bilgi sağlayan dokunsal duyu. Bize aktif olarak bir şeye dokunup dokunmadığımızı veya pasif olarak dokunulduğumuzu söyler. Tehdit edici ve tehdit edici olmayan dokunma hislerini ayırt etmemize yardımcı olur.

2. İç kulak yoluyla yerçekimi ve boşluk, denge ve hareket hakkında ve yeryüzünün yüzeyine göre baş ve vücut konumumuz hakkında bilgi sağlayan vestibüler duyu.

3. Kaslarımız ve eklemlerimiz aracılığıyla vücut bölümlerimizin nerede olduğu, nasıl gerildikleri ve ne yaptıkları hakkında bilgi sağlayan propriyoseptif duyu.” akt. (Kranowitz, 2003, s. 34)

Şimdi günlük hayatımızda bize göre basit bir beceri üzerinde duyu organlarımızın nasıl organize olduğunu ve bize yardım ettiğini görmeye çalışalım.

Örneğin çorap giyme becerisi için:

Arda çorabı görür. (görme)

Arda yere ya da bir sandalyeye oturur. (propriyoseptif, vestibüler)

Arda başat eliyle çorabı alır. (propriyoseptif,görme,dokunma)

Çorabı ayak uçlarına uzatır. (propriyoseptif,dokunma)

Çorabın açık olan kısmından parmak uçlarına geçirir. (propriyoseptif, görme,dokunma)

Çorabı ayak bileğine doğru çeker. (propriyoseptif)

Çorabın düz mu yoksa ters mi olduğuna bakar. (görme)

Çorabını düzeltir. (propriyoseptif)

Arda artık çorabını giydi ve dokunma hissi ona artık ayağında bir çorap olduğunu söylüyor.

Aslında çok basit görünen günlük işlerimizde dahi ne kadar karmaşık olduğunu biraz olsun anlatmaya çalıştım. Bizler doğal gelişim sürecinde bir zorluk yaşamıyor olabilir fakat duyu bütünleme işlemini yerine getiremeyen çocuklarda bir çok eksiklik görebiliriz. Öyleyse duyu bütünleme bozukluğu nedir?

Duyu Bütünleme Bozukluğu Nedir?

Duyusal işleme bozukluğu, beyninizin duyusal bilgileri (uyaranlar) nasıl işlediğini etkileyen bir durumdur. DBB tek başına seyreden engel türleri gibi bir bozukluk değildir, çeşitli nörolojik engellerin bir araya geldiği bir spektrum tanımıdır. (Kranowitz, Senkronize Olamayan Çocuk, 2015)

Beyinde işleme düzensiz olduğundan beyin, duyusal mesajları organize etme işini yapamamaktadır. Doğal olarak kişide duygusal veriler anlamlı ve tutarlı bir şekilde karşılık verememektedir. Aynı zamanda duyusal bilgileri planlayamama, plan yapmayı gerektiren işlerde görevleri yerine getiremeye engel olmaktadır.

Beyin bir kişinin kendi vücudundan ve çevresinden gelen duyusal mesajları alır, fakat bu uyarıya yanlış, ya da bazen doğru bazen yanlış bir şekilde işler bu durumlarda DBB ortaya çıkar. Kişi, başkalarının pek fark etmediği veya basitçe adım attığı günlük işlerde uyarlanmış bir şekilde yanıt vermekte güçlük çeker. (Kranowitz, 2003, s. 35)

Genel olarak, DBB'nin genel göstergeleri dokunsal, vestibüler ve proprioseptif duyumlara - dokunma ve dokunulma, hareket etme ve hareket ettirilme gibi alışılmadık tepkilerdir. Görme, duyma, koklama ve tatma duyuları da söz konusu olabilir. (Kranowitz, 2003, s. 35)

DBB, tüm duyularınızı veya yalnızca birini etkileyebilir. Örneğin çocuğunuzun sadece işitme, görme dokunma vb. duyularımızın yalnızca biriyle ilgili olabileceği gibi bir ya da birkaçında DBB’luğu olabilir.

Kişiler genel olarak günlük hayatları içerisinde kendinden ve çevresinden gelen uyaranlara tepkiler oluşturmuş ve belirli durumlarda bu uyaranlara karşı önceden deneyimlediği ve hazır olan cevapları kullanır.

DBB’si olan bir kişi ise bu uyaranlara karşı vereceği tepkileri organize etmede ciddi problemlerle karşı karşıyadır. Bazı uyaranlara aşırı, duyarsız ya da nasıl tepki vereceği konusunda kararsız çalışır.

Beyin bazı uyaranlara cevap verir, bazılarını görmezden gelir. Her uyarana karşı tepki vermeyi seçmez. Bu işleyiş düzenindeki bozukluklar bireyin günlük hayatını olumsuz etkileyebilir.

Günlük hayatın içerisinde: Akademik Beceriler, El Tercihi, Dikkat, Başkalarıyla Sağlıklı İlişkiler, İşitsel Ayrımcılık, Vücut Bilinci, Motor Planlama, Vücut Pozisyonu, Duygusal Güvenlik, Benlik Saygısı, El-Göz Koordinasyonu, Sosyal Beceriler, Konuşma ve Dil Becerileri, Hareketin Gücü Veya Derecelendirilmesi, Dokunsal Ayrım, Görselleştirme, Kaba Motor Becerileri, Görsel Ayrım gibi becerilerde zorluklar yaşayabilirler. (Kranowitz, 2003, s. 34)

DBB kişiden kişiye farklı şekilde ortaya çıkabilir. Kişinin yorgun olması, duygusal durumu veya açlık gibi faktörlere bağlı olarak günden güne değişebilir.

DBB, birçok bilinen diğer bozukluklarla beraber görülebilir. Hiperaktivite (AD / HD), Asperger sendromu, otizm, serebral palsi, Down sendromu, kırılgan X, spina bifida, yaygın gelişimsel gecikme (PDD), dikkat eksikliği bozukluğu ile bir arada bulunabilir.

DBB kişiden kişiye ya da kişinin farklı duyuları işleme potansiyeline bağlı olarak şiddetli veya hafif olabilir.

DBB’si olan çocuklarda yetersiz öğrenme görülebilir. (Kranowitz, 2015, s. 51) Örneğin bir çocuk görsel duyularıyla ilgili bir problemi varsa matematik dersindeki semboller onun için anlamsız olabilir. İşitsel bir duyu bozukluğu varsa öğretmenin ses tonu onu tahmin edebileceğinizden çok daha fazla rahatsız edebilir. Bu durumların hepsi çocuğunuzun öğrenme düzeyinde negatif yönde etki sağlayacaktır.

DBB’si olan çocuklarda davranışlar düzensiz ve tutarsızdır. (Kranowitz, 2015, s. 51) İnsan davranışlarının nasıl şekillendirildiği noktasında beyin en önemli organlardan biridir. DBB’si olan bir çocukta işleyiş ve ilişkilendirme tutarsız olduğundan davranışlarda bu yönde olacaktır.

Duyu Bütünleme Bozukluğu genel bir tanımdır. DBB üç ana alt ve bu alt ana başlıkların altlarında olan diğer başlıklarla tanımlamak gerekir. Miller ve arkadaşlarına göre:

(Miller, Anzalone, Lane, Cermak, & Osten, 2007)

Duyusal Modülasyon Bozukluğu

◦ Uyarana gösterilen tepkiyi ayarlama olarak isimlendirilebilir. (Erçetin, 2015, s. 18)

◦ Bu durumda kişi uyaranın şiddetine, tipine ve yoğunluğuna uygun davranışı gösteremez.

◦ Tepkileri sık, yoğun ve çok fark edilebilir olabilir. Uyaranlara karşı tepkileri uyarlanmış olmayabilir. Merkezi sinir sistemi uyaranları yanlış organize eder, düzenler ve doğru olmayan cevaplar verebilir. Bu reaksiyonlar içsel, kontrol dışı ve bilinçsizdir. (Kranowitz, Senkronize Olamayan Çocuk, 2015)

1. Duyusal Uyarana Aşırı Cevap (Hipersensitif)

2. Duyusal Uyarana Yetersiz Cevap (Hiposensitif)

3. Duyu Arayışı

1. Duyusal Uyarana Aşırı Cevap (Hipersensitif)

◦ Birey belirli duyusal uyaranlara aşırı tepki vermesi veya "duyusal savunmacı" olabilir. Örneğin kafasına taktığı bir şapka çok sıkı gelebilir, yolda gördüğü bazı araçların ışıkları çok parlak gelebilir ya da evdeki televizyonun sesi onun için çok yüksek gelebilir.

◦ Bu kişiler uyarana aşırı, hızlı, yoğun ve uzun süreli tepkiler verirler.

◦ Tek bir duyuda olabileceği gibi birden fazla duyuda olabilir.

2. Duyusal Uyarana Yetersiz Cevap (Hiposensitif)

◦ Bu kişiler ise çevrelerindeki uyaranlara ilgisiz, umursamaz ya da farkında değillermiş gibi görünebilirler.

◦ Eşzamanlı olmayan işlemenin ortaya çıkmasının bir başka yolu, çocuğun belirli duyusal uyaranlara yeterince tepki vermemesidir. Ne yapacağını bilmediği için zor olabilir veya olay yerinden uzaklaşabilir. (Erçetin, 2015)

3. Duyu Arayışı

◦ Belirli bir duygusal uyaranı alışılmışın dışında alabilmek için çaba gösterirler.

◦ Çocuğun duyusal bir istek duyması ve sürekli olarak dönme, zıplama, dönme, tırmanma, ağzını hava doldurma, sesi açma, ve bir şeylere çarpma gibi yoğun hisler arayışı olabilir. (Kranowitz, Senkronize Olamayan Çocuk, 2015)

Duyusal Ayrımcılık Bozukluğu

◦ Uyaranların özelliklerini, tipini, miktarını yorumlamada, benzer ve farklı yönlerini algılamakta zorlanırlar. Bu kişiler tüm duyuları farklı kapasitelerde olabilir. (Erçetin, 2015)

◦ Uyaranlar arasında ayrım yapmakta güçlük çeker. Merkezi sinir sistemi, duyumları yanlış bir şekilde işler ve bunun sonucunda, bilgiyi amaca yönelik, uyarlanabilir tepkiler vermek ve günlük yaşamına devam etmek için kullanamaz. (Kranowitz, 2015)

◦ “Ne kadar?” Sorusuna cevap vermekte zorluk yaşar. Kalemi ne kadar sıkmalıyım? Topa ne kadar sert vurmalıyım? zayıf duyusal ayrımcılığa sahip çocuk için, bu tür sıradan talepleri yorumlamak ve uygun şekilde yanıt vermek çok büyük çaba gerektirebilir.

Duyusal Kaynaklı Motor Bozukluklar

Postur bozukluğu varsa hareket kalıpları, denge ve vücudunun her iki tarafını birlikte kullanma (iki taraflı koordinasyon) ile ilgili sorunları vardır.

Çocuğun dispraksi (praksiste bozukluk) varsa alışkın olmadığı eylemleri tasarlamada, organize etmede, planlamada ve gerçekleştirmede zorluk yaşar. Dispraksi, çocuğun fiziksel çevre ile nasıl etkileşimde bulunduğuna müdahale eder. Dispraksik çocuk genellikle zayıf duyusal modülasyona ve zayıf duyusal ayrımcılığa da sahiptir. (Kranowitz, Senkronize Olamayan Çocuk, 2015)

Dispraksik çocuk için yeni eylemlerde bulunmak zordur ve tanıdık bir eylemin tüm adımlarını başarılı bir şekilde yerine getirmek bile zor olabilir.

Duyu Bütünleme Bozukluğu Ne Değildir?

DBB birçok yönü ile başka engel grupları ile benzerlik göstermektedir. Bunlar bazen birbirinden ayırt etmesi güç semptomlar olabilir. Örneğin otizmli bir bireyin sese karşı aşırı duyarlı olabilir. Bu durum DBB’nin otizme sebep olduğunu göstermez fakat otizmli bireyin yaşadığı sorunun büyümesine neden olabilir. Yine birçok engel grubuyla benzer yönden etkileşime girebilir fakat bir engel grubuna özgü semptomlarla karıştırılmaması gerekir.

Başvurular

Erçetin, S. (2015). Prematüre BebeklerdeDuyu Bütünleme Müdehale Programının Duyusal İşleme, Emosyonel ve Adaptif Cevaplar Üzerine Etkisi. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri ENstitüsü.

Horowitz, L., & Röst, C. (2007). Helping Hyperactive Kids – A Sensory Integration Approach. Kanada: Hunter House Inc.

Kranowitz, C. S. (2003). The Out-of-Sync Child Has Fun. Penguin Group.

Kranowitz, C. S. (2015). Senkronize Olamayan Çocuk. (E. Ş. Baggio, Çev.) İstanbul: Pepino Yayıncılık.

Miller, L. J., Anzalone, M. E., Lane, S. J., Cermak, S. A., & Osten, E. T. (2007). Concept Evolution in Sensory Integration: A Proposed Nosology for Diagnosis. American Journal of Occupational Therapy, 135-141.